گسترش بيابانها، گسترش تهيدستی و گرسنگی

هفدهم ژوئن روز جهانی مبارزه با خشکسالی و گسترش بيابانهاست. بيابانزائی، حيات يک پنجم جمعيت جهان را در معرض دگرگونی قرار داده است. آثار گسترش بيابانها را در همه جا می توان ديد: در آسيا، آمريکای جنوبی، شمال آمريکا و حتی سواحل مديترانه. تعيين روز جهانی مبارزه با خشکسالی و بيابانزائی، بخشی از مقابله جهانی با گسترش نگران کننده بيابانهاست که هم اکنون سالانه دست کم شش ميليون هکتار زمين را به گستره چهار ميليارد هکتار بيابان جهان اضافه می کند. گزارش پيمان مويدی از وضعيت بيابانزائی و بيابانزدايی در جهان - برنامه جام جهان‌نما بر اساس گزارش سازمان ملل متحد خسارات مالی ناشی از گسترش بيابانها، ۴۲ ميليلرد دلار در سال است و هم اکنون صدها ميليون انسان را در معرض خطر مرگ بر اثر گرسنگی قرار داده است. بخش عمده ای از مناطق در معرض خطر، در خط کمربندی پر فشار حاره ای قراردارد که قسمت عمده ای از ايران را نيز در بر مي گيرد. ناصر کرمی، اقليم شناس در تهران می گويد مهمترين عامل گسترش بيابانها در فلات ايران- که کشورهای ايران، افغانستان، بخشهائی از پاکستان و تعدادی از کشورهای آسيای ميانه را در بر می گيرد- عامل طبيعی است. کاهش شديد نزولات جوی به ويژه در دهه ۱۳۷۰ خورشيدی به شدت به زيست بوم های منطقه آسيب وارد ساخته و در دوره های خشکسالی بعدی نيز انتظار آسيب های جدی تر می رود. علاوه بر عامل طبيعی، نقش عوامل انسانی نيز قابل توجه است. بهروز دهزاد، بوم شناس و استاد دانشگاه در تهران استفاده غير اصولی از منابع آب، چرای بيش از حد دامها در مراتع و عدم شناخت راههای حفاظت از خاک را جزو عوامل انسانی در گسترش بيابانها در منطقه بر می شمرد. برخی از کارشناسان، سرعت بيابانزائی در ايران را تا حدود شش برابر ميانگين جهانی می دانند و اين مساله، باعث شده تا مجامع جهانی وبرنامه محيط زيست سازمان ملل متحد طرح های عمده بيابانزدائی در ايران را در دستور کار خود قرار دهند. افغانستان نيز وضعی بهتر از ايران ندارد. کارشناسان پيشروی بيابانها را به سمت جنوب و جنوب شرقی اين کشور هشدار آميز می دانند و فاروق اعظم کارشناس منابع آب در لندن، دليل عمده آن را، جدای از کاهش ميزان بارندگی، قطع جنگلها مي داند که به گفته او با سرعت سرسام آوری در افغانستان صورت می گيرد. درگزارش های منتشر شده از سوی سازمان ملل متحد، وضع کشورهای آسيای ميانه، عليرغم آنکه منابع آبی سرچشمه گرفته از نقاط مرتفع در آنها کم نيست، نگران کننده توصيف شده است. گسترش بيابانها، به نوعی غير مستقيم نيز بر حيات انسان ها تاثير می گذارد. سازمان ملل متحد می گويد، يکصد و ۳۵ ميليون نفر ، هم اکنون در جهان، به دليل تهديد خشکسالی و گسترش بيابان ها، در معرض مهاجرت اجباری از خانه و کاشانه خود، هستند. اين آوارگان ، ترکيب جمعيتی بسياری از نقاط جهان را بهم ريخته اند. سازمان ملل متحد مثالی ازکشور مالی را مطرح می کند که در بيست سال گذشته، نيمی از جمعيت مردان،آن کشور را به همين علت ترک کرده اند. به اعتقاد کارشناسان، زيان های اقتصادی، گسترش فقر و نابودی نيروی کار، پيامدهای نامحسوس بيابانزائی هستند و اين بر عهده دولت هاست که با اين روند مقابله کنند.